Kiedy testament jest nieważny?

Testament – co to takiego?

Zgodnie z art. 941 Kodeksu cywilnego, który reguluje sprawy spadkowe, testament jest formą (jedyną możliwą) rozporządzania własnym majątkiem na wypadek śmierci. Ta definicja wskazuje jednoznacznie na przedmiot tego rozrządzenia, ale nie określa w żaden sposób jego formy. Nie istnieje jeden rodzaj czy wzór testamentu, z którym zgodny ma być wyraz woli spadkodawcy co do podziału jego majątku. Nie ma zatem przeciwwskazań, by napisać go odręcznie albo wygłosić swoje postanowienia przy świadkach.

 

Jak spisać testament wolny od formalnych błędów?

Niezależnie od tego, czy testament sporządzany jest u notariusza, czy w inny z dopuszczalnych sposobów, dokument taki nie może zawierać błędów formalnych, które sprawią, że sąd uzna go za nieważny. W takim przypadku wola spadkodawcy nie zostanie zrealizowana, a jego majątek zostanie rozdysponowany na zasadach dziedziczenia ustawowego, czyli według reguł określonych w Kodeksie cywilnym (co może być sprzeczne z wolą spadkodawcy).

By dowiedzieć się, jak spisać testament można np. skorzystać z dostępnych w Internecie przykładów. Najlepszy wzór testamentu notarialnego nie pomoże jednak w sporządzeniu ważnego aktu w domowym zaciszu, jeśli spadkodawca:

• znajduje się w stanie wyłączającym podejmowanie świadomych decyzji,
• działa pod wpływem groźby, podstępu lub błędu,
• nie umie pisać i czytać lub nie zna języka, w którym sporządzony jest testament.

 

Kiedy testament jest nieważny?

Rozważając, jak napisać testament, należy także pamiętać o kilku innych istotnych kwestiach. Testament może zawierać rozporządzenie majątkiem na wypadek śmierci tylko jednej osoby. Spisanie testamentu wspólnie z małżonkiem lub inną osobą powoduje bezwzględną nieważność testamentu. Sporządzić i odwołać testament może jedynie osoba posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych. Osoby ubezwłasnowolnione takiej możliwości są pozbawione. Testamentu nie można również sporządzić ani odwołać przez przedstawiciela lub pełnomocnika, nawet jeśli jest to najbliższy członek rodziny albo prawnik.

 

Jak prawidłowo napisać testament własnoręczny?

Testament własnoręczny może zostać sporządzony przy użyciu każdego narzędzia pisarskiego i na dowolnym materiale (nie musi to być kartka papieru). Estetyka tego dokumentu nie ma większego znaczenia – wystarczy, by nie było wątpliwości co do jego treści. Istotne jest także to, aby cały testament sporządzić odręcznie. Testament sporządzony przez inną osobę na prośbę spadkodawcy lub wydrukowany na drukarce do podpisu nie będzie spełniał wymogu własnoręczności, co spowoduje również jego nieważność. W sytuacji natomiast, gdy spadkodawca jest kaleką i posłuży się inną częścią ciała, np. ustami, nogą lub protezą, tak jak to czynił do tej pory, wymóg spisania testamentu pismem ręcznym zostanie zachowany. Ważne, aby treść tekstu testamentu uwidaczniała indywidualne cechy pisma testatora.

Przeglądając wzory testamentów odręcznych, można zauważyć, że wszystkie opatrzone są datą i podpisem. To także konieczny warunek ważności tego typu dokumentu. Osobisty, czytelny, najlepiej pełny podpis (może to być także inicjał imienia i pełne nazwisko, ale już nie parafa) powinien znajdować się pod tekstem dokonanych przez testatora rozporządzeń spadkowych. Wszystkie treści zamieszczone poniżej, o ile nie będą ponownie podpisane, uznane zostaną za nieważne. Jeśli chodzi o datę, jej brak nie pociągnie za sobą nieważności dokumentu tylko wówczas, gdy nie zajdą co do niego żadne wątpliwości (np. dotyczące zdolności spadkodawcy do jego sporządzenia) oraz gdy jego treść będzie zgodna z treścią innych testamentów napisanych przez daną osobę (o ile będą takie istniały).

 

Czy istnieją inne sposoby, by spisać testament?

Testament notarialny i holograficzny (czyli napisany odręcznie) to niejedyne dopuszczalne formy wyrażenia ostatniej woli. Jak napisać testament, kiedy spadkodawca nie jest w stanie spotkać się z notariuszem ani samodzielnie sporządzić stosownego dokumentu? Zgodnie z polskim prawodawstwem istnieją dwa rodzaje testamentów – zwykłe i szczególne. Do pierwszej grupy zaliczają się wspomniane już formy (czyli testament notarialny i holograficzny), ale też testament allograficzny, czyli urzędowy. Kodeks cywilny przewiduje możliwość spisania go w oparciu o ustne oświadczenie woli – w obecności wskazanego w ustawie urzędnika (np. burmistrza) i dwóch świadków lub (gdy istnieje obawa rychłej śmierci) w obecności trzech świadków. Świadkowie nie mogą być beneficjentami testamentu. Oświadczenie woli ma mieć postać protokołu.

Rodzaje testamentów szczególnych

Kodeks cywilny dopuszcza także różne rodzaje testamentów szczególnych:

• ustny testament, czyli oświadczenie woli, jakie spadkodawca może złożyć w obecności trzech świadków w przypadku obawy rychłej śmierci lub jeśli zachowanie formy zwykłej jest niemożliwe albo znacznie utrudnione (taki testament musi zostać spisany przed upływem roku od jego złożenia zgodnie z regułami opisanymi w Kodeksie),
• testament podróżny, który może zostać sporządzony na polskim statku morskim lub powietrznym przed dowódcą lub jego zastępcą w obecności dwóch świadków,
• testament wojskowy, który mogą sporządzić jedynie żołnierze Sił Zbrojnych (lub osoby powiązane) zgodnie z regułami określonymi w rozporządzeniu Ministra Obrony Narodowej z dnia 30 stycznia 1965 r.

Testament szczególny traci moc po pół roku od ustania okoliczności, które uzasadniały niezachowanie formy testamentu zwykłego, chyba że spadkodawca umrze przed upływem tego terminu.

 

Jak powinien wyglądać testament własnoręczny (wzór)?

Nie istnieje oficjalny wzór testamentu własnoręcznego, którego należy przestrzegać. Nie ma też wymogu spisania go z użyciem specjalistycznego słownictwa. Ustawodawca określił jedynie trzy nieodzowne elementy – zgodnie z przepisami obowiązującymi w 2022 r. testament własnoręczny musi zostać sporządzony ręką spadkodawcy, zawierać datę i czytelny podpis. Przy zachowaniu tych warunków dokument będzie ważny, niezależnie od jego treści.

Wobec powyższego, ważny testament może składać się z jednego zdania, np. „Powołuję do całości spadku po mnie moją córkę”. Jednak w interesie spadkodawcy leży jak najbardziej precyzyjne wyrażenie ostatniej woli, w tym:

• wskazanie spadkobierców,
• określenie ich udziałów spadkowych (ewentualnie – wskazanie, które konkretnie składniki majątku mają odziedziczyć),
• wydziedziczenie określonych osób (z podaniem przyczyny),
• powołanie wykonawcy testamentu.